Coraz więcej przedsięwzięć w Polsce realizowanych jest przy wsparciu dotacji ze środków unijnych. Wady i zalety tego rozwiązania sprawiają jednak, że całkiem spora grupa potencjalnych beneficjentów nim zdecyduje się aplikować o przyznanie dofinansowania, poważnie rozważa, czy korzyści przeważą możliwe do wystąpienia trudności. Niewątpliwie kusząca jest wizja dodatkowych funduszy na realizację projektu. Wyzwaniem ponad siły może jednak okazać się samodzielne uzupełnianie dokumentacji aplikacyjnej i rozliczanie inwestycji, zwłaszcza bez znajomości aktualnych przepisów i wytycznych.
Dotacje unijne – co warto o nich wiedzieć? Rodzaje dofinansowań
Dotacje unijne o charakterze bezzwrotnym dają szansę na pozyskanie funduszy o największej wysokości, bez konieczności późniejszego ich zwrotu (wyjąwszy sytuacje nieprawidłowego rozliczenia projektu).
Dotacje nie są jednak jedyną formą dofinansowania, na jaką można liczyć. Wsparcie jest również oferowane w ramach instrumentów finansowych. Mowa tu o pożyczkach czy gwarancjach kapitałowych.
Kto może skorzystać z dotacji unijnych?
Mimo wielu dostępnych form dofinansowania to z dotacji unijnych potencjalni beneficjenci decydują się najczęściej korzystać. O przyznanie środków może ubiegać się każdy obywatel UE lub podmiot mający siedzibę na jej terenie, jeśli tylko w ramach wybranego naboru został ujęty w katalogu beneficjentów.
W ramach polityki spójności środki finansowe są podzielone na trzy fundusze europejskie, a te na programy krajowe i regionalne. To właśnie z tych ostatnich wnioskodawcy mogą pozyskać dotacje na realizację projektów: W zależności od programu, typu działania i prowadzonego naboru o wsparcie mogą się ubiegać:
● naukowcy prowadzący innowacyjne badania,
● rolnicy,
● przedsiębiorcy (w tym start-upy),
● jednostki samorządu terytorialnego (a także ich związki, stowarzyszenia i porozumienia oraz ich jednostki organizacyjne)
● organizacje sektora pozarządowego (NGO),
● inne (np. instytucje rynku pracy i podmioty ekonomii społecznej).
Na co można przeznaczyć środki unijne?
Każdy wnioskodawca planujący ubiegać się o środki z funduszy UE ma zwykle mniej lub bardziej sprecyzowany cel ich wydatkowania. Cel ten musi być spójny z tym wskazanym w dokumentacji naboru (w regulaminie i kryteriach oceny projektów). Jest to jednocześnie cel szczegółowy programu operacyjnego, którego dotyczy nabór.
Wszystkie ponoszone w ramach projektu wydatki muszą przyczyniać się do realizacji tego celu nadrzędnego.
To, na co mogą być wydatkowane środki unijne, określone jest zawsze w dokumentacji prowadzonego naboru.
Najczęściej koszty ujęte są w formie osobnego załącznika doprecyzowującego wydatki kwalifikowane i niekwalifikowane w ramach projektu.
Zalety dotacji unijnych
Zalety korzystania z dotacji unijnych widać niemal na każdym kroku. Dzięki obowiązkowi oznaczania miejsca realizacji inwestycji plakatem bądź tablicą informacyjną bez trudu można wskazać wybudowane ze środków UE drogi, wybudowane przez przedsiębiorstwa budynki czy zrewitalizowane kamienice.
Wsparcie w postaci dotacji poprawia niewątpliwie konkurencyjność gospodarki na tle innych krajów Unii Europejskiej. Widać to najwyraźniej na przykładzie przedsiębiorstw, które dzięki udoskonalonym procesom produkcyjnym i wdrożonym innowacjom stają się znaczącymi partnerami biznesowymi nie tylko na lokalnym rynku, ale również w kontaktach z podmiotami na terenie całej Europy.
Dzięki dotacjom unijnym możliwe jest poszerzanie kompetencji zarówno osób dopiero wchodzących na rynek pracy, jak i tych już zatrudnionych. To również ma niebagatelne znaczenie w budowaniu konkurencyjności rodzimej gospodarki.
Aplikowanie o przyznane środków z funduszy UE zmusza wnioskodawcę do rzetelnego zaplanowania całej inwestycji zarówno pod względem potrzebnych środków, jak i czasu realizacji czy możliwych do wystąpienia ryzyk. Dzięki temu zwiększają się znacząco szanse powodzenia zamierzenia inwestycyjnego i utrzymanie jego efektów w okresie trwałości oraz długo po jego ustaniu. Bez dotacji z budżetu UE bardzo często beneficjenci nie zdecydowaliby się realizować projektu ze względu na ograniczenia finansowe. Dzięki temu wsparciu decydują się na krok, który często okazuje się kluczowy dla późniejszego rozwoju.
W ramach realizowanych inwestycji beneficjenci zobowiązani są przestrzegać zasad horyzontalnych, a więc zasad równości szans kobiet i mężczyzn oraz niedyskryminacji. To pozwala zwiększyć włączenie społeczne grup wykluczonych lub narażonych na wykluczenie. Mowa tu m.in. o aktywizacji kobiet, osób z niepełnosprawnościami czy długotrwale bezrobotnych.
Korzystanie z dotacji unijnych to także bezcenne wsparcie dla ekosystemu. Wiele naborów priorytetowo traktuje projekty, które przewidują działania mające na celu ograniczenie zanieczyszczenia środowiska np. poprzez zastosowanie działań redukujących zużycie energii.
Wady dotacji unijnych
Choć korzystanie z dotacji unijnych przynosi beneficjentom wiele korzyści, to nie jest pozbawione wad. Do największych zaliczyć należy skomplikowaną procedurę ubiegania się o środki. Nie wystarczy samo uzupełnienie wniosku. Konieczna jest znajomość obowiązujących regulaminów, procedur i wytycznych, by opierając się na ich zapisach uzupełnić wniosek i wymagane załączniki. Niestety przepisy bardzo często są aktualizowane. Znajomość nowelizacji jest niezwykle ważna, aby zgłaszany do dofinansowania projekt miał szanse na otrzymanie wsparcia finansowego.
Na tym jednak trudności się nie kończą. Skomplikowanym procesem jest szczegółowe opisanie planowanej inwestycji (nierzadko w odrębnym studium wykonalności), skompletowanie wszystkich wymaganych załączników, a także opracowanie analizy finansowej oraz rzeczowo-finansowego harmonogramu realizacji inwestycji. Nietrudno o pomyłkę zważywszy na często niejasne zapisy instrukcji wypełniania dokumentacji aplikacyjnej. Skorygowanie omyłki nie zawsze jest możliwe. W efekcie tego nierzadko projekt zostaje odrzucony z przyczyn formalnych.
Dużym wyzwaniem jest też skompletowanie wszystkich wymaganych załączników. Niektóre mają postać oświadczeń, które wnioskodawca sam podpisuje. Inne jednak muszą być pozyskane od odpowiednich instytucji np. promesa kredytowa z banku jako zabezpieczenie finansowej realizacji inwestycji, czy ocena oddziaływania inwestycji na środowisko wydawana przez RDOŚ (Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska) oraz Urzędy Gmin lub Miast. Istotne, aby odpowiednio wcześniej zgłosić potrzebę wydania wymaganego przez nabór dokumentu. Decydując się na aplikowanie o środki z UE krótko przed zakończeniem naboru – skompletowanie wszystkich wymaganych załączników na czas może nie być możliwe.
Wiele trudności sprawiają wnioskodawcom prawidłowe podpisywanie dokumentów i ich złożenie w odpowiedniej formie. Niektóre nabory przewidują wyłącznie przesłanie kompletu dokumentów za pośrednictwem generatora wniosków (elektronicznie), inne wymagają dodatkowego dostarczenie wniosku wraz z załącznikami (niekiedy wraz z płytą CD/DVD z nagranymi analizami finansowymi) w formie wydrukowanej. Nie można również zapomnieć o konieczności podpisania wszystkich dokumentów na każdej stronie przez osobę do tego upoważnioną (lub osoby) w sposób tradycyjny, kwalifikowanym podpisem elektronicznym lub przez platformę ePUAP. Uchybienie w tym zakresie może skutkować odrzuceniem wniosku o dofinansowanie z przyczyn formalnych. Wysyłając dokumentację pocztą lub za pośrednictwem kuriera, należy też pamiętać, aby prawidłowo opisać segregator lub teczkę oraz kopertę z wnioskiem i załącznikami.
Kolejną wadą jest długi czas rozpatrywana wniosku o dofinansowanie. W przypadku inwestycji, które zostały rozpoczęte przed zakończeniem oceny dokumentacji aplikacyjnej (a jest to dopuszczalne) pojawia się problem konieczności ponoszenia wydatków i zachowywania procedur wyboru dostawców towarów i usług bez pewności, że dotacja zostanie przyznana. Natomiast w przypadku tych wnioskodawców, którzy planują rozpocząć projekt po otrzymaniu środków finansowych, długi czas oceny formalnej i merytorycznej powoduje, że muszą oni wstrzymać prace i odwlec plany rozwojowe.
Omawiając wady dotacji unijnych, nie sposób nie wspomnieć o procesie rozliczania. Środki nie są przelewane automatycznie i w całości na konto beneficjenta. Otrzymuje on je na rachunek bankowy dopiero po prawidłowym złożeniu wniosku o płatność. Brak wydatków nie zwalnia z obowiązku raportowania. W takim wypadku konieczne jest przesłanie wniosku sprawozdawczego informującego o postępach w realizacji inwestycji. Proces rozliczania jest również mało elastyczny. Prawie każde przesunięcie wydatkowania środków (w czasie i pomiędzy kategoriami wydatków) wymaga poinformowania instytucji nadzorującej i niekiedy zawarcia aneksu do umowy o dofinansowanie. Ponadto wydatki muszą być ponoszone wyłącznie na cele wskazane w dokumentacji aplikacyjnej. Jeśli więc podana została we wniosku maszyna o określonych parametrach, nie może zostać kupiona inna, ponieważ zakup może zostać uznany w całość za niekwalifikowany.
Czy warto zatem korzystać z dotacji unijnych?
Wszystkie wymienione wady dotacji unijnych wynikają ze skomplikowanych i zmiennych procedur wydatkowania środków UE. Wielu beneficjentów rezygnuje przez to z możliwości uzyskania wsparcia, obawiając się, że wypełnianie wnioski i załączników do niego, a następnie rozliczanie inwestycji będzie wyzwaniem ponad siły.
Właśnie dlatego warto skorzystać ze wsparcia doradców. Rolą wnioskodawcy jest wówczas zaprezentowanie planu inwestycji i dostarczenie wymaganych dokumentów. Uzupełnienie wniosku, sporządzenie analizy finansowej czy harmonogramu projektu, a potem rozliczenie inwestycji jest już rolą specjalistów. Jak więc widać wady bardzo szybko można wyeliminować Wówczas pozostają tylko zalety dotacji unijnych.
Źródła:
- Financial Regulation, https://ec.europa.eu/info/publications/financial-regulation_en, dostęp: 21.11.2022 r.
- Rodzaje finansowania, https://ec.europa.eu/info/funding-tenders/how-apply/you-apply-eu-funding-beginners_pl, dostęp: 21.11.2022 r.To
